Bizans Mimarisinin Özellikleri, Etkileri ve Güzel Örnekleri

Bizans mimarisi, Doğu İmparatorluğu’nun başkenti Bizans’ın (daha sonra Konstantinopolis olarak değiştirilen ve nihayet İstanbul olan) etrafında gelişen ayrı bir yapı tarzı olarak ortaya çıkmıştır. Bu yazı, Bizans mimari stilinin çeşitli özelliklerine ulaşmanızı sağlayacak bilgiler verecektir.

Bizans İmparatorluğu, 4. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar uzanan geniş zaman diliminde tarihte yerini almıştır. Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldıktan sonra Doğu Roma İmparatorluğu olarak adlandırılmaktadır. Bizans, Roma İmparatorluğunun başkentiydi. 4. yüzyıl Roma İmparatoru Konstantine, doğuya, İstanbul’a gelip boğaz üzerinde yeni bir idari sermaye inşa etti. 

Bizans mimarisi çoğunlukla 6. yüzyılda I. Justinian döneminde gelişmiştir. Justinian döneminde imparatorluk Akdeniz’e yayıldı ve geniş bir çevresi vardı. İmparatorluğun genişlemesi, daha sonra günümüz Yunanistan’ını ve Türkiye’yi kapsayan alanları sınırladı.

Bizans Mimarisinin Özellikleri

Justinianian, Konstantinopolis’in dini yapılarını inşa etme perspektifini yerine getirdi. Erken Hıristiyan mimarisinde ve Bizans tarzında da benzerlikler bulunmaktadır. Bazilikalar, apsis, mozaik ve klerestoryanın kullanımı ile birlikte en yaygın yapısal benzerlikleri oluşturdu. Bizans İmparatorluğu’ndaki mimarlar, tüm tasarımların en iyilerini bir araya getiren Roma tapınaklarından öykünmede bulunmuşlardır.

• Apsis: Ana binanın yarı dairesel sonlanması, kilise ortasının yarı küresel ucudur. 
• Nave: Bir kilisenin orta bölümündeki şanel ya da sunak girişi. 
• Clerestory: Işıkların nüfuz etmesine izin vermek için pencerelerle çatı yüksekliğinin üzerine yükselen duvarlar.

İnşaat öncelikle iki planda çalıştı: bazilika veya eksenel , dairesel veya merkezi plan. Bununla birlikte, farklı bina stilleri, özellikle kubbe yapılarında pendentiflerin icadı ve kullanımı sonrasında, daha sonraki dönemlerde gelişti.

Kubbeli Çatı

Bizans yapıları, kendine has kubbeleriyle tanımlanabilir.  Büyük yarı küresel çatılar kare şeklinde bir temel üzerine kurulmuştu. Bir ağır tasarımın bir yere inşa edilmesi muazzam detaylandırma ve mükemmellik gerektiriyordu.

Pendentifler-Asma (Pendentives)

Bu, Bizans mimari tarzında devrimci bir atılım olarak biliniyor. Neredeyse küresel yüzeyin üçgen bir parçası gibidir. Bu bölümler bir odanın tüm üst köşelerini dolduruyor.

Bu nedenle, bunlar bir kubbe tabanında güçlü bir dairesel destek oluştururlar. Asmalar, kare bir oda üzerinde dairesel bir kubbe veya dikdörtgen bir oda üzerinde eliptik bir kubbe oluşturmak için kullanıldı.

Yunan Haçı

Bu tuhaf tasarım, simetrik merkezi plan ile konvansiyonel bazilikanın veya eksenel planın karışımından gelişir.

Haç formundaki kiliseler bu temel ile inşa edilmiştir. Eşit uzunluklarda dört kol yayılmış olan kare-merkezli bir kütlenin üzerine inşa edilmiştir.

Beş Nokta Düzeni

Bu 11. yüzyıl tarzı planda; köşelerde dört, bunların üstünde beşinci eleman içermektedir. Bu, Greek-cross mimarisinin öne çıkan kısmıydı. Selanik Atina’daki Kutsal Havari (The Holy Apostles) buna örnektir.

Bizans Mimarisine Ait Diğer Önemli Şeyler

• Zengin ve lüks dekorasyona sahip yorucu ve yükselen iç mekan vardır. 
• Kolonlar mermerden yapılmıştır ve güzel kakma işi sergilenmiştir. 
• Yapının tonozları boş bırakılmamış, çoğunlukla çeşitli mozaiklerle doldurulmuştur. 
• Tavanlar bazen altın kullanılarak kapatılmıştır. 
• Bizans yapılarındaki kiliselerde çoğunlukla taş döşemeler vardı.

ERKEN BİZANS MİMARİSİ

Bu mimari tarzın erken dönemi, I. Justinian döneminde inşa edilen eski yapıları ifade eder. Bu antik yapıların birçoğu hala Ravenna ve İstanbul’da gururla duruyor.

İstanbul’da inşa edilen Ayasofya, Bizans mimarisinin özetidir. Başka bir miras yapısı olan Ravenna’da Sant’Apollinare Nuovo Bazilikası, bir bazilikadaki tipik uzunlamasına yapıyı yansıtır.

St. Sophia Kilisesi- Bulgaristan

1.yüzyılda inşa edilmiş ve o yerde inşa edilmiş beşinci yapı olduğuna inanılıyor. Günümüzde St. Sophia Kilisesi çapraz bir tasarıma sahiptir.

San Vitale Ravenna- İtalya

İşte inşaatın merkezi planına (Bizans mimarisi) bir örnek. Böylece iç mekandaki kubbenin altındaki merkezi alan genişletilmiştir. İki tarafa eklenen apseler (apsisler), içten muhteşem manzarası ile dikkat çekiyor.

Bu imparatorluğun mimari üslubunda köklü bir değişim, I. Justinian döneminde ortaya çıktı.

Mimarlar, daha önce kullandıkları kare planını dairesel bir plana devreden farklı bir sistem icat ettiler. Bu nedenle, bundan böyle yapılar genelde asma tarafından desteklenen kubbelere sahipti.

Bu geçiş dönemi ya da gelişim aşamasındaki bazı eserler arasında Selanik’teki Hagios Demetrios, Saint Catherine’in Sina Dağı üzerindeki Manastırı ve Gürcistan’daki Jvari Manastırı yer alıyor.

ÜNLÜ BİZANS MİMARİSİ

Ayasofya (Hagia Sophia)

İstanbul’daki bu yapı, Bizans mimarisinin başarısı olarak görülebilir. Burası iki bilim adamı ve matematikçi tarafından, Anthemios of Tralles ve Isidoru of Miletos tarafından tasarlandı.

Yapısı MS. 530 yıllarına dayanıyor. Kubbeyi destekleyen pendentifler kullanarak, küp tabanına konkav disk benzeri bir kubbe inşa edildi. Bu yapının hem bazilika hem de merkezi plan kullanılarak oluşturulduğu bilinmektedir.

Aya İrini Kilisesi (Hagia Irene)

Aya İrini’nin inşası da İstanbul’da 6. yüzyılda başladı. 8. yüzyılda ek bir kubbe yerleştirilerek bina daha uzunlamasına olmuştur.

Ayasofya Trabzon (Hagia Sophia in Trabzon)

Bizans İmparatorluğunun son egemen hanedanı olan Paleologya Dönemi’ne (asil Bizans Yunanlı ailesinin adı) aittir.

Diğer ünlü Bizans mimari yapıları ve eserleri Atina’daki Holy Apostles, Virgin Mary Holding the Christ Child mozaiki, Antik Bizans Mozaikleri olarak verilebilir.

BİZANS MİMARİSİNİN ETKİLERİ

Romanesk ve Gotik mimari stilleri Bizans yapı kalıbından etkilenmektedir. Romanesk mimari aynı zamanda yapısal duvarları veya iskeleleri (duvar kesitleri) ana yük taşıyıcı kesimler olarak görür. Fransa ve İtalya’daki katedraller yapısal planlarında veya dekorasyon stillerinde küçük etkiler gösterir.

Kubbet-üs Sahra (Dome of the Rock)

MS 691 yılında yapılmış olan Kubbet-üs Sahra çarpıcı bir örnektir. 8. yüzyılın başında inşa edilen Şam Emevileri Camisi, Hıristiyan bazilikalarına benzer, ancak daha fazla değişiklik yapılmıştır.

Neo-Bizans Etkileri; Belgrad’daki Aziz Sava tapınağı, 12. yüzyıldan kalma en büyük neo-Bizans yapısıdır. Merkezi planlı bir Yunan çapraz tasarımı, dört pendentife dayanan geniş bir kubbe ve ayrıca apsis üzerinde yarı kubbeler var.

Bunlar haricinde; Londra’daki Westminster Katedrali, Bulgaristan’daki Alexander Nevsky Katedrali, Kiev’deki Aziz Volodymyr Katedrali, Belgrad’daki Aziz Mark Kilisesi, Kronstadt’daki Aziz Nicholas Naval Katedrali ve Sukhumi yakınlarındaki New Athos Manastırı, Bizans mimari sanatının etkisinde kalan yapılardır.