Kürşad ve 40 Çerisinin Efsanevi Hikayesi
Kürşad ve 40 çerisinin Çin sarayına yapmış olduğu baskın ilk türk isyanı olarak tarih sahnesinde yerini almıştır.
Başarısız olunmuş gibi görünsede Türkler arasında milli bilinci canlandırarak, Çin’e karşı bağımsızlığını kazanan bir Türk Devleti olan, 2. Göktürk Devleti’nin (Kutluk Devleti) kurulmasını sağlayan Kürşad İsyanı’nı bu yazımızda anlattık.
Kürşad İsyanı Nedenleri
Göktürk İmparatorluğu Doğu ve Batı Göktürk Devleti olarak ikiye ayrılmış, Doğu ve Batı’nın arası Çinliler ve diğer yabancıların faaliyetleri sayesinde iyice açılmıştı.
Doğu Göktürk Devleti’nin başında Kara Kağan bulunuyordu. Kendisinden önce hakan olan abisini zehirleyerek öldürmüştü. Abisinin ölümünden sonra Çinli yengesiyle evlenmişti.
Bu yüzden Göktürk Devleti, savaşlardaki birçok başarısına rağmen yıkılıyor ve o bölgedeki Türkler Çinlilere esir düşüyordu. Çinliler Türkleri asimile etmek amacıyla Çin’in farklı şehirlerine yerleştiriliyordu.
Kara Kağan’la kardeşinin iki oğlunu ve diğer Türk ileri gelenlerini Çin’in merkezi olan Siyangfü kentine götürerek orada esir etmişlerdi. Kısa bir süre sonra Kara Kağan Siyangfü’de esir olarak öldü.
Bu olay üzerine Çinliler rehine olarak Kara Kağan’ın kardeş çocuklarından Tung Yabgu’yu Çin sarayına hapsetti.
Serbest olan Kara Kağan’ın diğer yeğeni Kürşad ise Çin İmparatorluğu’nda asker olarak görevlendirilmişti.
Ancak Kürşad asker olarak Çin sarayına hizmet etse de, tutsak Türklerin esaret altından kurtulması için uygun anı bekliyordu. Bu sırada diğer Türk beyleri de gizli toplantılar yaparak, Çinlilere karşı isyan başlatıp, Çin imparatorunu öldürmeyi ve böylelikle yere düşen gök bayrağı yeniden yükseltmeyi planlıyorlardı.
Bunun için herkesin sevgisini kazanan Kürşad’ı kendilerine hakan seçtiler. Kürşad isyana baş olmayı kabul etse de hakan olmayı reddetti; “Millet için dövüşmek ve bu uğurda gerekirse can vermek bana yeter. Hakanlık sarayda tutsak olan amcamın oğlunun hakkıdır,” diyordu.
Birçok ısrara rağmen hakanlığı kabul etmiyordu. Türk ileri gelenleri Kürşad’ın ısrarı karşısında onun teklifini kabul etmek zorunda kaldılar.
Kürşad’ın planına göre Çin imparatoru günlerce takip edilip tüm hareketleri kaydedilecek, uygun zaman geldiğinde kaçırılıp, fidye olarak esir olan Türkler ve Türklere hakan olacak ağabeyi Tu-li’nin oğlu Ho-lo-ko için değiş tokuş amacıyla kullanılacaktı.
Kürşad İsyanı: Çin Sarayının Basılması
Çin İmparatoru her akşam sarayından dışarıya gezmeye çıkıyordu. Baskın gecesi (19 Mayıs 639 ) sözleşilen zamanda, Çin sarayının etrafında toplandıkları vakit, bardaktan boşanır gibi bir yağmur yağmaya başlamıştı. Yağmurun altında biraz bekledikten sonra, Çin Hükümdarının bu akşam dışarı çıkmaktan vazgeçtiğini öğrendiler. Çinlilerin bu baskından herhangi bir şekilde haberdar olma olasılığına karşı, baskının başka bir akşama bırakılmasını doğru bulmuyorlardı. Bu olasılığı önlemek için baskının hemen o gece yapılmasını uygun gördüler.
Daha fazla beklemeden Çin İmparatoru’nun sarayına saldırdılar. Sarayı binlerce Çin askeri korumaktaydı. Saldıranlar ise Kürşad ve onun 40 çerisiydi. Birkaç dakika içinde dış kapıdaki muhafızları etkisiz hale getiren Kürşad ve 40 çeri, sarayın bahçesine geldiklerinde yüzlerce askerin kendilerini karşıladıklarını gördü. 40 çerinin çoğu ya yaralandı yada şehit düştü.
Kürşad’ın “Ahırlara doğru çekilin!” emri üzerine ahırlara doğru ilerlediler. Fakat her adımda karşılarına yüzlerce Çin askeri çıkıyordu. 40 çeriden sadece 14’ü ahırlara ulaşabilmişti. Kendileri gidinceye kadar vakit kazanmak için, üç kişiyi ahır kapılarına artçı olarak bıraktılar. Diğer onbir kişi atlara binerek Vey ırmağına doğru ilerlediler. Ama arkadan Çin süvari alayları geliyordu. Yorgun ve yaralı onbir kişi, ırmağın kenarına ulaştıkları zaman, akşamdan beri yağan yağmurun suları kabarttığını, köprüleri söküp götürdüğünü gördüler. Sekiz saat önce sakin olan sular, şimdi geçilmez olmuştu. Vey ırmağını geçemeyeceklerini anlayan 11 çeri göğüs göğüse çarpışarak şehit oldular.
Kürşad İsyanının Sonuçları
Bu isyan sonrası tüm Türklerde bir kurtuluş ruhu ve bir ihtilâl havası hakim oldu.
Çin İmparatoru Taizong bu durumdan huzursuz olduğu için daha büyük bir isyanla karşılaşmamak adına tüm Türk tutsakları serbest bıraktı ve Türklere karşı saldırmazlık ilan etmiştir.
Kürşad isyanı başarısız gibi görünmesine rağmen zaman içerisinde Türklerin güçlenmesini sağlamış ve Türkler arasında milli bilinci canlandırarak, Çin’e karşı bağımsızlığını kazanan bir Türk Devleti olan, 2. Göktürk Devleti’nin (Kutluk Devleti) kurulmasını sağlamıştır.
Kürşad İsminin Anlamı Nedir? Hangi Kökenden Gelmektedir?
Kürşad isminin yaratıcısı Nihal Atsız’dır. Yazılı kaynaklarda Chieh-shê-shuai = Chie shih shuai = Cie şı şuay olarak geçmektedir. Yazılı kaynakların tamamı Çin kaynakları olduğundan Nihal atsız Chieh-shê-shuai = Chie shih shuai = Cie şı şuay adının Türkçesinin ne olabileceğini düşünmüştür. Kürşad’ın kağan çocuğu olmasından yani “Tigin” olmasından dolayı alacağı son idari unvan “Şad” olabilirdi. Geriye bu unvandan önceki ismi tahmin etmek kalıyordu.
1893’te Vilhelm Thomsen’in Göktürk alfabesini çözmesinden sonra kül olarak okunan kelimenin karşılığı olarak kür kelimesi düşünülmüştü. Bu kelime Türkiye Türkçesi’nde “gür” şeklinde yaşamaktadır. Bir insanın “saçı,kaşı, bıyığı, sakalı” gür olabilir. “Ses, su” gür olabilir.
Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu yüzden Atsız Çince cie kelimesinin Eski Türkçe karşılığının kür kelimesi olduğunu düşünmüş ve Çince Cie şı ibaresinin Türkçesinin Kür Şad olabileceği kanaatine varmıştır. Bu yüzden Bozkurtların Ölümü adlı eserde roman kahramanının adını Kür-Şad olarak koymuştur.
by Kürşad Tekneci
