Birinci İnönü Savaşı
Birinci İnönü Savaşı Öncesi Genel Durum ve Savaşın Nedenleri
Yunan birlikleri, 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir’i işgal ettikten sonra ileri harekâtlarına devam etmişler ve Ayvalık-Akhisar-Soma-Aydın (Milne) hattına ulaşmışlardı. 22 Haziran 1920’den itibaren yeniden saldırılara başlayan Yunan ordusu, iki kol halinde Kuzey Grubu’yla 30 Haziran’da Balıkesir’i ve 8 Temmuz’da Bursa’yı ele geçirmiş, Güney Grubu ise Salihli-Afyon istikametini takip ederek 29 Ağustos’ta Uşak ve civarını zapt etmişti.
Bu gelişmelerin hemen sonrasında gerçekleşen seçimlerle kurulmuş olan yeni Yunan hükümeti, Anadolu’da bir zafer elde ederek, İtilaf devletlerinin güvenini kazanmak istiyordu. Ayrıca Yunan Kralı Konstantin de Türkiye’deki savaşın devam edeceğini meclis açılışı konuşmasında dile getirmişti. Bunların yanı sıra Türk birliklerinin, 1920 yıllının sonlarına gelindiğinde Çerkez Ethem Ayaklanmasıyla uğraşıyor olması, Yunan ordusunun harekete geçmesi için uygun şartları hazırlamıştı.
Birinci İnönü Savaşı Tarafları
Yunan Orduları Kuvvetleri: Uşak-Bursa hattında konuşlanmış durumdaki Yunan Küçük Asya Orduları; yedi piyade tümeni, iki kolordu ve bir süvari tugayından oluşmaktaydı. Yunan 3. Kolordusu ise Manisa, İzmir ve Adalar tümenlerinden oluşuyordu. Yunan 1. Kolordusu dört tümenden oluşuyor ve Uşak bölgesinde konuşlanmış bulunuyordu.
Türk Ordusu Batı Cephesi Kuvvetleri: Savaş öncesinde Bursa’da bulunan 24. Tümen üç süvari bölüğü, dört piyade alayı ve bir hücum taburundan oluşmaktaydı. Bunun yanı sıra Gökbayrak Taburu da cephenin kuzey bölümündeydi.
Tümen birliklerinin yerleşimi şu şekildeydi:
2. Piyade Alayı, İznik Gölü’nün kuzeyinde,
143. Piyade Alayı, iki topçu takımı ve süvari birliği, Yenişehir civarında,
126. Piyade Alayı, bir sahra top bataryası ve bir süvari bölüğü, İnegöl civarında konuşlanmıştı.
Bunların yanı sıra 11. – 61. Tümenler ile 1. Süvari Tugayı, Çerkez Ethem Kuvvetlerinin karşısında, Kütahya’da bulunmaktaydı.
Birinci İnönü Muharebesi
General Anastasios Papoulas yönetimindeki bir Yunan keşif kuvveti, Ocak 1921 başında Bursa’daki üssünden Eskişehir yönüne doğru hareket etmişti. Muharebe, Miralay ( Albay ) İsmet Paşa’nın tren istasyonuna yakın konumda bulunan birliklerinin, Yunan saldırısına uğramasıyla başladı. 9 Ocak 1921’de İnönü’de savaşa bizzat katıldı ve çatışmalar hava kararıncaya dek devam etti. 10 Ocak’ta Yunan Adaları birlikleri, Akpınar-Kovalıca hattı boyunca harekete geçerken, İzmir’de bulunan birlikler de Yeniköy-Teke-Hayriye yönünde ilerlemeye başladılar. Bu sırada Yunan ilave kuvvetleri ise Söğüt-Gündüzbey hattında ilerliyordu. Yunan tarafında bu gelişmeler yaşanırken, Türk kuvvetlerinin bir kısmı da, Çerkez Ethem isyancılarıyla savaşmaya devam ediyordu.
Daha donanımlı durumdaki Yunan birlikleri, 11. Tümen tarafından korunan demiryolunun etrafındaki Türk birliklerini geri çekilmeye zorladı. Savaş, yaklaşık olarak saat 14’e kadar devam etti ve Yunan birlikleri nihayetinde Metristepe adlı müstahkem mevkii ele geçirmeyi başardı. Fevzi Çakmak, Batı Cephesi komutanının Miralay İsmet İnönü önerisi üzerine, Beşkardeşdağı-Zemzemiye-Oklubalı hattına geri dönme emrini verdi ve karargâhını Çukurhisar’a taşıdı.
Akpınar-Kovalıca hattını ele geçirdikten sonra Yunanlılar saldırıyı durdurdu. 61. Tümen’de bulunan Türk mevzilerinin güçlendirildiğini gözlemledikten sonra Yunan askeri komutası, Türklerin burada kalmaya ve daha fazla geri çekilmemeye kararlı olduklarını fark etti. Bu esnada İsmet Paşa, Çerkez Ethem’le mücadele eden birliklerin bir kısmını Yunan birliklerinin konuşlandığı bölgelere sevk etmeye başladı. Bu gelişmeler üzerine savaş alanının çetin şartlarına dayanmaya hazır hissetmeyen Yunan komutanları, İnönü çevresini boşaltarak, 11 Ocak’ta Yunan ordularını geri çektiler. Türk birlikleri, Yunan askerlerini sadece tükenmiş oldukları ve malzeme yetersizliği nedeniyle değil, aynı zamanda Çerkes Ethem’i baskılamaya devam etme ihtiyacı duymaları nedeniyle de takip edemediler.
Birinci İnönü Savaşı Sonrasında Yaşanan Gelişmeler ve Savaşın Sonuçları
Yunan kaynaklarına göre savaşın sonunda Türk tarafındaki zayiat 95 ölü, 183 yaralı ve 211 tutsak olmak üzere toplamda 489 er ve subaydan oluşmaktaydı. Yunan ordusu tarih araştırma bölümüne göre Yunan tarafındaki zayiat ise 51 ölü ve 130 yaralı olmak üzere toplam 181 olarak belirtilmiştir. Trikupis’e göreyse Yunan birliklerinin zayiatı 105 tanesi subay olmak üzere 2000 civarındaydı.
Birinci İnönü zaferi, TBMM tarafından kurulmuş olan düzenli birliklerin Batı Cephesi’nde yaşadığı ilk zaferdi. Bu nedenle Ankara hükümetinin otoritesinin ve moralinin yükselmesine sebep olmuş, böylece TBMM tarafından idare edilen devlet mekanizması işlemeye başlamıştır. Ayrıca kazandığı bu zafer neticesinde İsmet Paşanın rütbesi tuğgeneralliğe yükseltilmiştir.
Yeni Türk devletinin içerde ve dışardaki konumu yükselmiş, itibarı artmış ve böylece Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanmıştır. Bunun yanı sıra Afganistan’la da bir dostluk antlaşması imzalanmıştır.
İtilaf devletlerin savaşın sonucunda Londra Konferansında bir araya gelmiş ve TBMM’de bu konferansa davet edilmiştir.
İtilaf devletlerinin Yunanistan’a olan güveni bu savaşla birlikte azalmıştır.
12 Mart 1921 tarihinde İstiklal Marşı TBMM’de kabul edilmiştir.
İlk ana yasa olan Teşkilat-ı Esasiye yine Birinci İnönü Zaferinin ardından yürürlüğe girmiştir.
