Kürtler Kimdir? Kürtlerin Kökeni ve Kürtler Hakkında Bilinmeyenler

Kürtlerin atalarının zamanında kullandıkları dilin yazılı olmaması tarihi kalıntıların ortaya çıkmasının zor olmasına ve onlar hakkında erişe bildiğimiz tüm bilgilerin başka milletler tarafından yazılmış olmasına sebep olmuştur.

Tarihleri kendileri tarafında değil, başka milletler tarafından yazılmıştır. Bu sebep ile Kürtler hakkında bilgiye erişmemiz oldukça kısıtlıdır.

Bu yazımızda Kürtler ve kültürleri hakkında tüm merak ettiğiniz bilgileri bulabilirsiniz.

Kürtlerin Ataları Gutiler

Gutiler , Zagros Dağlarında yaşayan antik halk. Gutiler hakkında Sümerler, Babiller ve uzun yıllar sonra Asurlular birbirleriyle çelişmeden, Zagros dağlarının Orta ve Kuzey bölgelerinde Guti ya da Qurti adında halkın yaşadiği ve ülkelerine de Gu–ti–um dendiğini yazmışlardır. Sümerler (MÖ 3. binyıl), Babiller (MÖ 2. binyıl), Asurlular (MÖ 1. binyıl) bu bilgiyi kayda geçmişledir.

Kürtler nereden gelmektedir?

Tam tarihleri bilinemeyecek kadar eski olan köklerin, artık bugün çoğu ırkın olduğu gibi heterojen olduğuna inanılır. Fakat asıl ataları dünyanın bilinen en eski halklarından biri olan, günümüzdeki Irak ve İran sınırlarında yer alan Zagros dağlarındaki göçebe Gutilerdir. Araştırmacılar Kürt ırkı hakkında bir çok farklı teoriyi ortaya koysa’da, buluşulan en ortak nokta Mezopotamya ile başlar. Her şeyden önce Mezopotamya’da Sümerliler, Akatlar ve Gutiler vardı. M.Ö. 3000’de yani günümüzden 5000 yıl öncesinde Sümerliler ile eş zamanlı yaşadıkları sıralarda ‘Gutium’ adında büyük bir şehir kurmuşlardır Gutiler. 

Sümerliler ve Akatlar bilime, Gutiler ise bulundukları topraklara hükmetmeye ve bu topraklarını genişletmek için savaşmaya odaklanırlar. Gutilerin kalıntılarına bakan Arkeologlar, hiçbir dine inanmadıklarını düşünmektedirler. M.Ö 2154 yılında Akat İmparatorluğunu yıktılar. Ardından Zagros dağlarından inerek kuzey Mezopotamya’da bir kaç kuşak boyunca Sümer hanedanlığını ele geçirip hükmettiler. Bu sayede Sümerliler ile yaşamaya başlayan Gutiler, Sümerliler’den öğrenerek daha barışçıl ve daha bilime dayalı bir toplum olmaya başladılar. Gutiler 125 yıl boyunca bu bölgeleri yönetmelerinin yanı sıra, Babil ve Dicle nehirlerinin de doğusuna hükmetmişlerdir. Fakat ardından kendi içlerinde yaşadıkları ayrılıkları fırsat bilen Ur Devleti tarafından varlıklarına M.Ö 2120 yılında son verilmiştir. Guti halkının yazılı bir dili olmadığından, yani okuma yazma bilmediklerinden, bugün haklarında ulaşabildiğimiz tüm bilgiler düşmanları Sümerliler tarafından yazılı olarak bırakılan eserlere dayanmaktadır. 

Sümerliler bu yazıtlarında Guti halkını mutsuz ve saldırgan dağ insanları olarak tasvip ederler. Gutilerin yıktıkları Akat Kralı Naram-Sin ise Gutilerden şöyle bahsetmiştir: 

Onlar dağların arasında büyüdüler, güçlendiler, boy pos kazandılar… 

Günümüzde Kürtlerin tarihi hakkında yeterli sayıda kaynak bulunmamasının sebebi ise budur, yazılı bir dillerinin olmaması. Yazılı eserler bırakmamış halklar başkaları tarafından anlatılır.

Kürtler ortaya nasıl çıktı ? Kürt kelimesinin anlamı nedir?

Kürt isminin nereden geldiği hakkında çok fazla teori vardır. Bir teoriye göre Kürt kelimesi Orta farsçada Göçebe, Çadırda Yaşayan anlamına gelen ‘kwrt’ kelimesinden türemiştir. Orta doğu uzmanı eğitimci doktor Honigmana göre ise, Kürt kelimesi Kürtlerin ataları olan Guti kelimesi ile aynıdır. Kuti yani Kürt kelimesi Guti kelimesinin bir telaffuz şeklidir. En çok kabul gören teoriye göre ise Kürt kelimesi Sümerlilerin kendi dilleriyle birlikte kullandığı Akat dilinden gelen “kar-da-ka” kelimesinden gelmektedir.

Bu kelime “Karda diyarı” anlamına gelir. Buradaki karda kelimesi ise Savaşçı dağ adamı anlamındadır. Karda diyarı denilen yer, Günümüzde Van gölünün Güneyine denk gelmekte ve bu teoriye göre Kürtlerin kökeni buraya dayanmaktadır. Başka kaynakların ise Kürtlerin, Kürt adı altında yaşadığını kabul ettiği ilk yer İran’ın Kuzey Batısında yer alan Urmiye gölüdür. Yani Kürtler bu iki teoriye göre bu yerlerden çıkmıştır.

Kürtlerin Dini

Kürtlerde din, bugün Kürtler’in yaşadığı coğrafi bölge olan Kürdistan, İslamiyet’ten önce, resmi dini Zerdüştlük olan Sasani İmparatorluğu‘nun egemenliğindeydi. Bundan önce, Partlar devrinde Hıristiyanlığı yaymak isteyenler burada bazı Musevi Kürt gruplara rastladılar. II. Şapur döneminde ezilen Hıristiyanlar, ancak 5. yüzyılda tekrar örgütlendiler ve Kürtler’i hıristiyanlaştırmak için piskoposlar gönderdiler. Kürtler, dini bakımdan heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümandır. İslamiyet’in ortaya çıkması ile Kürtlerin büyük çoğunluğu Müslüman oldu.

İslamiyetten önce Kürtlerin dini neydi?

Ataları Gutiler bildiğimize göre muhtemelen hiçbir dine inanmıyorlardı. İlk resmi Kürt devleti olan  Mitanni Krallığı‘da (M.Ö 1500) çok tanrılı inanç vardı. Kürtlerin İslamiyetten Bir önceki dini ise, M.Ö 550 yılında Persler tarafından Kürtlere aktarılan Zerdüştlük idi. Zerdüştlük günümüzden 3500 yıl önce peygamber olduğu iddia edilen, Zerdüşt tarafından İran’da doğan dünyanın en eski tek tanrılı dinidir. Zerdüşlük felsefesine göre su, toprak ve ateş kutsaldır. İnsanlar ateşe, aydınlığa ve güneşe bakarak ibadet ederlerdi, ateşi yüceltirlerdi. Güneşe tapmazlar, onu bir kıble olarak kabul edip yönelerek dua ederlerdi. Zerdüşt dinine mensup kişilerin ölüleri, akbabalar için açıkta bırakılır ve başlarında Zerdüş bir rahip bulunur. Akbaba ölü kişinin ilk başta sağ gözünü yerse kişi cennete, sol gözünü yerse cehenneme gidecek demektir. Bu dinin kalıntılarına günümüzdeki Kürt isimlerinde rastlaya biliriz. 

Kürtler ve İslam

Kürtler İslama nasıl girdiler ve İslama katkıları nelerdir?

Kürtler İslamiyeti kabul etmeden önce, tek tanrılı bir din olan Zerdüşlüğe inandıkları için İslamiyeti anlamaları ve kabul etmeleri zor olmamıştır. Bu sebeple Arapların Müslümanlığı yaydığı ilk millet Kürt milletidir. Kürtlerin Müslüman olması, Hz. Muhammed dönemindeki Caban el-Kurdi ve oğlu Meymun el-Kurdi adındaki sahabelere dayanır. Bu iki sahabe Müslüman olan ilk Kürtlerdir. Ancak Kürtlerin kitlesel olarak İslamiyete geçmesi 637- 642 yılları arasında Hz. Ömer döneminde başlamıştır. Ve Caban el-Kurdi, Hz. Muhammed tarafından Bazen isimli bölgeye atanan ilk vali olmuştur.

Türkler ve Kürtler 

Türkler ve Kürtlerin ilk karşılaşmaları ve günümüzden yüzyıllar önceki ilk ilişkileri.

Türkler ve Kürtler ilk münasebetleri Malazgirt meydan muharebesinde başlamıştır. 1071 yılında Türklerin Anadolu’ya girmesini kolaylaştıran Malazgirt meydan muharebesinde Kürtlerin önemli bir katkısı olmuştur. Bizans İmparatorluğunun asker sayısı 70.000 – 75.000 iken Türk devleti olan Büyük Selçuklu Devletinin asker sayısı 20.000 – 30.000 civarındaydı. Kürtler bu sayının yarısına yakın olan 10.000 asker ile Büyük Selçuklu Devletine yardım etmiş, Bizanslıları yenilgiye uğramasında rol almışlardır. Malazgirt Savaşında Kürtlerin rolü ile en önemli bilgi 13. yüzyılın yazarlarından Sıbt İbnü’l Cevzi‘nin, Mir’atü’z-Zaman Fi Tarihi’l-Ayan isimli eserinde şu şekilde geçer:

“Az önce 10 bin Kürt de Sultan’a katılmıştı. Bununla beraber (Sultan) Tanrı’dan sonra buyruğundaki 4 bin kişilik hassa askerine güveniyordu”

Kürt Tarihinin bir diğer önemli olayı ise Çaldıran muharebesidir. Kürtler Safevi hükümdarı Şah İsmail‘in Osmanlının doğusundaki toprakları için bir tehdit olduğunu Sultan Selime bildirmişler, Şah İsmail’i Osmanlının yanında savaşarak yenilgiye uğratmışlar ve Safevi boyunduruğundaki Kürtler kurtulup Osmanlı topraklarına katılmışlardır. O günden sonra Osmanlı İmparatorluğu, Kürtleri her zaman güvene bileceği bir halk olarak bilmiş, onları müttefiki kabul etmiş ve bu olaydan sonra Kürtlerin kaderi her zaman Türklerin yanında olacak şekilde değişmiştir. 

Dünyada ve Türkiye’de Kürt nüfusu ne kadardır?

Şuan dünyadaki toplam Kürt popülasyonu 2017’de yapılmış CFR tahminlerine göre, 35.000.000 ile 45.000.000 arasındadır. Nüfusun yaklaşık 14.500.000 Türkiye’de, 8.000.000 İran’da, 5.500.000 Irak’ta ve 2.000.000’dan biraz daha azı Suriye topraklarında yaşamaktadır. 2017’deki bu verileri günümüzdeki verilere benzer olarak kabul edebilirsiniz. Ama yakın zamandaki Suriye’deki İç savaş’dan dolayı yapılan göçler ile Almanya’daki Kürt nüfusu 1.5000.000 bulmuştur. Suriye’de hala devam eden savaş nedeni ile Kürtler sadece Almanya’ya değil dünyanın her bir yerine göç etmek zorunda kalmıştır. 

Kürt Sembolleri

Tarih boyunca milletlerin farklı hayvan sembolleri olmuştur. Kürtlerin sembolü kartaldır. Kartal uzun ömürü, güç ve asaleti simgelemiştir. Kınalı keklik diğer bir kürt sembolü olmuştur.

Kürtlerin hayvan sembolü

Tarihte Zerdüşlüğünde etkisinde kalarak sarı rengi ve güneş sembolünü bayraklarında kullanmışlardır. Güneş ve ateş Kürtlerin her zaman değer verdiği el üstünde tutuğu kavramlardır. Bunun sebebibide eski dinlerinde ve yaşam şekillerinde bulabiliriz. Her milletin bir hayvan sembolü olduğu gibi, Örneğin; Türklerin sembolü Kurtlar, Rusların sembolü ayılar Kürt halkının sembolü ise Wikipedia’de de geçtiği üzere Kartaldır. Kartal aynı zamanda Kürtlerin en eski dinlerinden bir başkası olan Yarsanizm de sembollerinden biridir. Bir diğer Kürt sembolü ise kınalı kekliktir. Kartal uzun ömür, güç ve asaleti, Kınalı keklik ise yoğun ve karşılıksız sevgiyi temsil eder. 

Kürtlerin Kültürleri ve Sanatları

Kürtler tarih boyunca kültür ve sanat alanında önemli sanatçılar yetiştirmiş ve önemli eserler yaratmıştır. En önemli eserlerin başında Ahmed-i Hani’nin “Mem u Zin” adlı eseri gelir. Bu eseri yakından inceleyelim.

En önemli Kürt sanatçısı ve eseri.

Kürt edebiyatı yazılı şekilde olmasa’da halk arasında ağızdan ağıza dolaşarak yerini korumaktadır. En önemli Kürt sanatçılardan biri olan Ahmed-i Hani‘nin “Mem u Zin” adlı eseri ise Kürt edebiyatının en önemlisidir.

Alan aşiretinin Mensubu ‘Mem’ ismindeki genç bir Kürt çocuğu, Botan Şehrinin valisinin kızı olan Zin‘e aşık olur. Bu iki genç aşık bir nevruz günü tanışırlar. İkilinin birlikte olmasını kıskanan ve Zin’in kendi çıkarları için isteyen valinin sağ kolu Beko, her zaman Mem’i kötüler. Kendisinin Zin için daha iyi bir adam olduğunu anlatır valiye.

Beko uzun uğraşlar ve karmaşık komplonun ardından Mem’i öldürtür ve bu haberi duyan Zin, Mem’in mezarının başında yas tutarken açlık’tan hayatını kaybeder. Zin’de sevgilisi Mem’in yanına gömülür.

Beko’nun Mem’in ölmesin’deki rolü çıkınca, Mem’in en yakın arkadaşı Tacdin‘de Beko’yu öldürür. Ama Beko öldükten sonra bile kendini Mem ile Zin’in arasına gömülmesini bir şekilde sağlar. Onların ölümün bile yan yana getirmesini engellemiş olur.

Kürtçe

Kürtçe  veya Kürt dilleri, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye’nin doğu ve güneydoğusu, Suriye’nin kuzeyi, Irak’ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran’ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil grubudur.

Kürt dili nereden gelmektedir?

Kürtçe Hint Avrupa dil ailesinin, Hint İrani kolunun kuzey batı İrani grubuna aittir. Arapça, Türkçe ve Farsçadan sonra Orta doğuda en çok konuşulan 4. dildir. Birçok farklı lehçeden oluşur, Örneğin farklı coğrafyalarda yaşan Kürtlerin konuşmaları birbirleri tarafından yüzde yüz anlaşılamaz. Türkiye’de konuşulan Kürtçe büyük oranda Kurmance‘dir. Ayrıca Türkiye’de şehirlere göre değişik şiveleri vardır. Günümüzde çeşitli ülkelerdeki Kürtler yazı yazarken Latin, Arap ve Kiril alfabelerini kullanmaktadırlar. 

Kürt İsimleri

Kürt isimleri genellikle doğayla ilgili olmuştur. Bunun sebebi Mezopotamya bölgesinin dağlık alanda yaşamalarındandır. En çok kullanılan kürt isimleri ve anlamlarına bakalım.

Kürtlerin en çok kullandığı isimler ve bu isimlerin anlamları nelerdir?

Kürt isimlerinin genellikle dağ ve doğayla ilgili olmalarının sebebi yaşadıkları Mezopotamya bölgesinin dağlık alanlardan oluşmasıdır. Erkek isimlerinden bazıları şu şekildedir:

Ciwan: Genç, delikanlı

Arjen: Ateş parçası

Berzan: Taşın ustası

Şiwan: Çoban

Rojhat: Güneşin doğumu

Kadın İsimlerinden bazıları İse şu şekildedir:

Rojda: Gün doğumu 

Heval: Arkadaş 

Zozan: Yayla 

Berivan: Dağ çileği 

Şerna: Kötülüğe hayır