Yerleşik Hayata Geçen İlk Türk Devleti Uygurlar
Yakın tarihte Uygur Türklerinin Çin tarafından zulme uğradığı ve çok uzun bir süredir asimilasyona uğradıkları biliniyor. İslam ve Türk dünyasının önemli bir mihenk taşı olan Uygurlar, tarih boyunca önemli kazançlar ve kayıplar elde ettiler. Uygurlar, Orta Asya’da kalan son Türkler olarak, bugün yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olmalarına karşın, direnişlerinden vazgeçmiş değiller. İyi ama kim bu Uygurlar? Türklük ile bağlantıları ne? Tarih boyunca ne yaptılar? Hangi dine ve inanışa mensuplar? Neden asimilasyona uğruyorlar? İşte tüm bu soruların cevabı ve Uygur tarihi!
Uygurlar Kim Tarafından Kuruldu? Uygurların İlk Hükümdarı Kim?
Tarih boyunca Orta Asya’nın en güçlü İmparatorlukları, Türkler tarafından kuruldu. En eski Türk topluluğu olarak bilinen Töles’lerin boylarından biri olan Uygurlar, Orta Asya’da Çin ile itiş kakış yaşamaya ve Çin topluluğuna karşı verdiği savaşlar ile bu yıllara dek var oldular. Türk denince akla gelen en eski uygarlıklardan olan Uygur Türkleri, yazıtlar, yapılar, yerleşik yaşam ve İslamiyet’e katkıları bol olan bir millet.
Tarih kitaplarında Orhun ve Selenga vadileri arasında yaşadıkları sık sık vurgulanan Uygurlar, Büyük Hun İmparatorluğu, Orta Asya Hun İmparatorluğu ve tarihi Türk devletleri boyunca var olmuş ve bu devletler sonrasında da yaşamayı başarmış bir uygarlık. Dokuz Oğuz boyunun bir kolu olan Uygurlar, bugün Doğu Türkistan olarak bilinen bölgede, 1900’lerde adı Sincan olarak değiştirilen Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı topraklarda yaşıyorlar.
Tarihte Uygur Devleti olarak kurulduğu anlaşılan ve yerleşik yaşama geçen ilk Türkler olarak bilinen Uygurlar, 745 yılında, daha sonra başkent olan Karabalsagun‘da Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu. Ülkenin kuruluşu ise Göktürk Devletinin zayıfladığı, çöküş dönemine denk geliyor.
Uygur Devletinin Merkezi Neresidir?
Milat’tan önce (M.Ö.) çeşitli Türk federasyonları ve devletlerinin boyunduruğu altında yaşayan ve kendi bölgesinde Çin ile verdiği mücadele ile bilinen Uygurlar, tarih sahnesine ilk defa Göktürkler ve Büyük Hun İmparatorluğu toprakları altında çıkmaları ile biliniyorlar. Çok defa Türk İmparatorlukları ve Devletleri için kendi topraklarının ilhak edilmesine imkan sağlayan ve topluca yaşayıp var olma amacından sapmayan Uygurlar, Göktürk devletinin son yıllarında Çin’in kışkırtmaları sonucu Göktürklerden kopuyor, Göktürk devleti yıkıldıktan sonra ise Uygur Devleti’ni kuruyordu.
Kutluk Bilge Kül Kağan, Uygur Devletinin merkezini Karabalsagun olarak belirlemişti. Ülke Orhun Irmağı ve Selenga Irmağı arasında kalan dev vadiler arasında kuruldu. Bugün hala birçok Uygur ve Türk eserine sahip olan bu topraklar, Çin’in Kuzeyinden, Rusya’nın Sibirya bölgesine kadar uzanan büyük bir alanı kapsıyor.
Uygurların Dini Nedir?
Uygurlar, tarih boyunca birçok Türk uygarlığında olduğu gibi uzun bir süre Gök Tengri dinine inandılar. Birbirini kovalayan yüz yıllar boyunca bu dine inansalar da, tarih boyunca çeşitli sapmalar yaşayan Uygurlar, diğer Türk boyları gibi Gök Tengri inancı ile yaşamaktansa, sıklıkla din değiştirmeleri ile bilinen bir topluluktu.
Birbirine sıkı sıkıya bağlı olmalarına rağmen, bütün bu değişimler ve son olarak Mani dinini topluma empoze etmeye çalışan çeşitli kağanlar, Uygurların bir nebze de olsa yozlaşmasına vesile oldular. Bir nevi Budizm inancı olan Maniheizm, Uygurların iç çöküşüne ve milli görüşlerinin yıkılmasına da sebep oldu.
Neyse ki tarih, onları doğru yola itecek ve son Uygur Devleti yıkılsa da Uygurları yıllar sonra İslamiyet ile buluşturacaktı. Bugünün Uygur Türkleri, 15.YY’danberi İslam dinine gönül veriyorlar. Yalnızca bu sebep ve özgür yaşamak istemeleri nedeni ile de Çin tarafından zulme uğruyorlar.
Uygurlar Tarihi ve En Parlak Dönemi
Uygurlar, tarih boyunca en parlak dönemlerini Kutluk Bilge Kağan‘ın ölümü sonrası, Moyen-Çur döneminde yaşadılar. Bu süreçte Çin’de yaşanan iç kargaşa nedeni ile güçsüzleşen Çin, Moyen-Çur’dan İmparatoru aracılığı ile yardım istedi. Bunu değerlendiren Moyen-Çur hem Çin İmparatoruna damat oldu hem de sınırlarını genişletti.
Uygurlar Nasıl Yıkıldı?
Orta Asya’da süre gelen kıtlık, kuraklık ve tüm bunlar nedeni ile kışları bozkırlarda yaşanan inanılmaz soğuklar, Uygur Devleti ve toplumu kırdı geçirdi. Halk, tüm bu etkenler doğrultusunda yalnızca yaşamaya çalışan küçük topluluklara dönüştü. Bu da yetmezmiş gibi Sibirya’da yaşayan Kırgız Türklerinin sıklıkla saldırılarına maruz kalan Uygurlar, son Uygur Kağanını da Kırgızlara kurban verdi. Uygur Devleti, 840 yılında tarih sahnesinden silindi.
