Ajax Operasyonu
Resmi adı TP – Ajax olan operasyonun fitili 19 Ağustos 1953 günü Amerika ve Birleşik Krallık tarafından ateşlenmiş ve İran‘da demokratik bir seçimle başa gelen kabineyi, Başbakan Muhammed Musaddık‘ı devirmeyi amaçlamıştır. Amerikan CIA yönetimindeki operasyonun başına Kermit Roosevelt getirilmiş ve kanlı bir eylemler zinciri başlatılmıştır.
Ajax Operasyonunun Amacı Nedir
Her ne kadar Ajax Operasyonunun amacı seçimi kaybeden Pehlevi ailesini iktidara getirmek gibi görünse de, dünya devi iki ülkenin asıl amacı İran petrolünü yeniden İngiliz tekeline katmaktır.
Ülkenin doğal kaynaklarını millileştirmek isteyen Muhammed Musaddık, İngiltere’nin petrole sahip olması için bir engeldi, ülkenin imtiyazlarını kaldıracak ve yarı bağımsız olan İran’ı yeniden eski gücüne kavuşturacaktı. ABD ve İngiltere için başarılı sonuçlanan Ajax’tan bir sene önce İngiltere yine bir darbe girişiminde bulunmuş ancak bu girişim başarılı olamadan fark edilmiştir. Tek başına Musaddık’ı deviremeyeceğini anlayan Birleşik Krallık, Amerika’dan CIA yardımı talep etmiştir.
Halkın belirli kesimlerine dağıtılan rüşvetler sonucu Musaddık’a karşı bir halk ayaklanması başlatıldı, halkla silahlı kuvvetler arasında çıkan çatışmalar sonucu yüzlerce kişi hayatını kaybetti. Ancak Muhammed Musaddık yanlıları da bir ayaklanma çıkardı ve ilk darbe girişimi Muhammed Rıza Pehlevi‘nin Roma’ya kaçmasıyla önlenmiş oldu.
Ajax Başarılı Oldu mu?
İlk deneme başarısız görünür ancak 19 Ağustos günü askeri yönetim ayaklanmaları bahane ederek darbe yaptı. Muhammed Musaddık görevden alınarak hapishaneye koyuldu. Onunla birlikte seçilen bakanlar kurulu ve milletvekilleri de tutuklandıktan sonra Pehveli Roma’dan geri döndü.
Dış güçlerin istediği olmuş, kendilerine imtiyazları sağlayacak bir başbakan bulmuşlardı. Pehlevi ailesi sonraki 26 yıl boyunca Amerika ve İngiltere yardımlarıyla otoriteyi elinde tutmayı başardı. Muhammed Musaddık esaret altında rahatsızlanıp vefat etti. Ajax Operasyonu Amerika ve İngiltere için kısa süreli çıkar sağlamış olsa da yıllar sonra gerçekleşen İran İslam Devriminin gerçekleşmesine dolaylı yoldan sebep olmuştur.
Eski Amerikan Başkanı Franklin Roosevelt’in torunu olan Kermit Roosevelt, zamanında liderlik yaptığı operasyonla ilgili bir kitap yazmış ve halkı nasıl ayaklandırdıklarını ayrıntılarıyla anlatmıştır.
